In het hoofd van de heilige

In het katholicisme in Noordwest Italie is bij tijd en wijle een sterke hang naar kwezelarij te onderkennen. Rond het Lago Maggiore is de steenrijke familie Borromeo daar voor een groot deel verantwoordelijk voor geweest. En omdat veel van wat de familie Borromeo heeft bezig gehouden in tamelijk blijvende vorm is vertaald valt daar nog steeds van te genieten.

Soms heeft de dadendrang van de familie zeer voordelig uitgepakt. De tuinen van het Isola Bella zijn daar een goed voorbeeld van. Indirect geven de tuinen dan ook ondersteuning aan de stelling dat je het wereldse niet met het sacrale moet vermengen.

Dat vermengen heeft wel intensief plaatsgevonden in het geval van de verschillende Sacri Monti die over de regio zijn uitgestrooid. In de omgeving van het Lago Maggiore zijn dat bijvoorbeeld de Sacro Monte di Orta en de  Sacro Monte di Varese. Simon Schama is in het kader van zijn indrukwekkende, invoelende en ingewikkelde boek over symbolische historische fenomenen en artefacten Landschap en herinnering eens goed gaan zitten om ons de dieper liggende betekenis en drijfveren uit de doeken te doen.

Maar dat is allemaal veel te geleerd voor een eenvoudige blog. Hier gaan we het gewoon simpelweg hebben over het kolossale beeld van de heilige Carlo Borromeo, dat op een helling boven Arona is neergezet. Ook dat had onderdeel moeten worden van een Sacro Monte, maar die is er om financiële redenen nooit gekomen. Dat zal je nou altijd hebben.

Terwijl alles leek te kloppen. Je hebt een heilige, de fenomenale Carlo Borromeo (1538-1584, in 1610 heilig verklaard) die grootse daden heeft verricht om de heilige moederkerk via de contrareformatie voor totaal verval te behoeden. Je hebt een liefhebbende en bewonderende neef (Federico Borromeo, evenals zijn oom voor hem kardinaal en aartsbisschop van Milaan, een goede opstap naar heiligheid) die oom in het zonnetje wil zetten. Je hebt het ragfijn plan voor een groots en origineel statement dat in eeuwigheid zal voortbestaan (met een beetje geluk natuurlijk, als god het wil). Je hebt de hele santenkraam zorgvuldig georganiseerd. Een klein dingetje nog slechts: de centjes. Want je gaat de boel als steenrijke familie natuurlijk niet zelf betalen. En vervolgens de deceptie als de beminde gelovigen te beroerd blijken om de gevraagde centjes op te hoesten. Het klootjesvolk ook altijd, dat met zijn platvloerse profaniteit grootse daden maar in de weg staat.

Maar alle sombere overpeinzingen ter zijde: het beeld zelf staat er, al sinds 1698. Met een totale hoogte van 35 meter (het voetstuk 11,5 meter, en het beeld zelf 23,5 meter hoog), opgetrokken in koper en van een verfrissend lelijke enormiteit. Je kunt het beeld via de hielen betreden en via een metalen ladder opstijgen naar de hersenpan. Van deze gelegenheid maken gelukkig maar weinig mensen gebruik, want passeren is op de weg omhoog of omlaag onmogelijk en in het hoofd is maar plaats voor 2 personen tegelijk. Voor sportieve kinderen onder de tien wordt aangeraden eerst bij de kassa een klimgordel af te halen, zodat ze gezekerd kunnen worden aan een stalen kabel naast de ladder.

In het hoofd is verder weinig te doen. Het hoofd van de heilige vertoont namelijk een hoge mate van leegheid, ongetwijfeld een ultiem bewijs voor zijn heiligheid. Ongelooflijk zen. Je kunt door de neusgaten naar beneden kijken, maar dat is het wel zo’n beetje. Daarnaast is het gelaat van de heilige van binnen uit als het ware in negatief waar te nemen. Dat geeft meteen associaties met Darth Vader van Star Wars. Of, voor wie niet van kinderfilms houdt en bijvoorbeeld meer op heeft met cultuur en geschiedenis: het heeft wel iets van het dodenmasker van Agamemnon uit Mycene, maar dan van de achterkant bekeken.

En voor de liefhebber van associatie: wat te denken van de  verbindingen die je kunt leggen met de film Being John Malkovich. Een zeldzaam leuke film overigens, bijna net zo goed als de reclames voor Nespresso waar John tegenwoordig in schittert als een weer even uit de hemel neergedaalde Carlo Borromeo. Ook in die film kom je in het hoofd van de beroemdheid terecht via een klein deurtje (dat zich op een vreemde tussenverdieping van een New Yorks kantoor bevindt, maar verschil moet er nu eenmaal zijn). En om tot slot nog een klein verschil te noemen: waar in de film de hoofdrolspeler (een gemankeerde marionettenspeler) er in slaagt de beroemdheid in wiens hoofd hij zit volledig te manipuleren, like a puppet on a string, gaf koperen Carlo in mijn geval geen krimp. Zodoende bleef er geen andere mogelijkheid dan maar weer af te dalen en een ijsje te gaan eten.