Een blik op het verleden

Omdat wij van Droomhuis Italië nog ouderwets opgegroeid zijn met kaarten om onze bestemming te bereiken is de wereld voor ons een plat vlak met een fijnmazig net van wegen en plaatsen. Heel anders, kortom, dan een wereld die zich op de voorruit van de auto bevindt en die voornamelijk uit een rechte lijn bestaat tot de afslag die we na vierhonderd meter moeten nemen.

Daarom hebben we (in ieder geval de helft van ons) iets met kaarten en atlassen. We duiken erin. We dromen erbij weg. We kunnen er uren mee bezig zijn.

Het is echter niet onze bedoeling om in dit bericht met al te veel zelfontboezemingen te komen. Dat is niet helemaal onze stijl. Nee, we willen simpelweg verwijzen naar de eeuwenoude Orteliusatlas (in 1571 gepubliceerd in Antwerpen) die de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag recent heeft verworven. Een fantastisch mooi oud boek, en even fantastisch via internet door te bladeren. Leve de verworvenheden van de digitale ontsluiting! Dat staat weer garant voor urenlang kijkplezier nu de wintertijd is ingegaan.

Zeemonster voor de kust van Brazilië

Op de site van de Koninklijke Bibliotheek is de atlas via de volgende ontsluitingspagina te vinden: http://www.kb.nl/bladerboeken/atlas-ortelius. Via de handige index kom je meteen op een kaart naar keuze. Je kunt echter ook via de bladerversie door de atlas heen gaan bladeren. Echt heel mooi gedaan.

Al bladerend kom je zeemonsters tegen voor de kust van Brazilië, of je krijgt een indruk hoe Nederland er eind zestiende eeuw bijlag. Wij zijn natuurlijk vooral geïnteresseerd in ons eigen stukje Italië.

Detail van kaart 61 van de Orteliusatlas van het hertogdom Milaan

Dat blijkt zich te bevinden op het grondgebied van het hertogdom Milaan (kaart 61), waarbij het feit dat het noorden zich plotseling in het oosten bevindt voor een licht gevoel van ontregeling zorgt. Daar valt echter aan te wennen. En dan kunnen we op zoek naar ons eigen plekje. We ontwaren de Val de Tarro, en het wonderbaarlijke feit dat de Alseno Fluvius niet bij Fornono (alweer Freudiaans!) in de Tarro stroomt, maar rechtstreeks bij Zibello de Padus bereikt. Mooie boel, dat rivieren zo van route kunnen veranderen.

Nog zoiets: het plaatsje Solignano heeft zich twee rivierdalen naar het westen (het noorden?) verplaatst. Gelukkig bevindt zich het trotse Bardo waar wij het zouden verwachten. En ook Borgo bevindt zich honkvast aan de Tarro in de buurt van de Monte Borgalla vanwaar we in Lunezana al snel Pontremulo bereiken.

Hoe langer we blijven kijken, hoe meer grappige details ons opvallen. Maar dat laten we verder geheel over aan de nieuwsgierigheid van de lezer.

Slag bij Fornovo

Ook op het gebied van historie hebben de valleien van de Taro en de Ceno de geïnteresseerde bezoeker wel het een en ander te bieden.  Op 6 juli 1495 was het slaperige stadje Fornovo voor even een brandpunt in de wereldgeschiedenis en het decor van grootse, zij het bloederige gebeurtenissen.

Hellemonster (links onder) verslindt zondaars

Je zou het vandaag niet meer zo zeggen. Fornovo ontbeert immers een stoer kasteel zoals Bardi. Dat wordt overigens meer dan gecompenseerd door de wekelijkse mercato op dinsdag, wanneer de markt de hele dorpskern overneemt en het echt een drukte van belang is van burgers, boeren en buitenlui. En je hebt natuurlijk de romaanse kerk die onderdeel uitmaakt van de aloude Via Francigena. Het meest bloederig, zo leert ons de Wikipedia, zijn de bas-reliëfs op de voorgevel. Een hellemonster dat zondaars binnenslikt. Twee duivels die met hun blaasbalgen het vuur aanwakkeren onder een grote ketel vol zondaars. Een gierigaard die gebukt gaat onder het gewicht van zijn schatten. Ora et labora. Memento mori. Dat soort dingen. Maar wapengekletter is niet meteen iets dat je met Fornovo associeert.

Toch was het raak, die zesde juli 1495. Met een beetje plunderen op internet valt er het volgende over te melden. Trouwens: de schrijver Ross King heeft er in zijn in 2012 verschenen boek Leonardo en het laatste avondmaal smakelijk over geschreven. De slag duurde nog geen kwartier, zo weet hij te melden, maar de verliezen (vierduizend doden) waren zo verschrikkelijk dat het de bloedigste veldslag was die in twee eeuwen op Italiaanse bodem was uitgevochten. Daarna kwam er een propagandaoorlog op gang die vele malen langer duurde.

Hoewel we als eenvoudige blogschrijvers niet de bedoeling hebben om geschiedenisles te geven toch maar enige nadere info: De achtergrond was dat de Fransen hun invloed in Italië wilden uitbreiden en om die reden gewapend in Italië aan het rondtrekken waren en dat een bont gezelschap van Italianen, Spanjaarden, de Duitse keizer en de Roomse paus, verenigd in de Heilige Liga daar niet zo'n trek in had. Dat werd dus bonje in de velden ten noorden van Fornovo. In de Galleria delle Carte Geografiche  van de Musei Vaticani is daar nog een fresco aan gewijd, waarop Fornovo abusievelijk als Fornono (freudiaans!) vermeld staat.

Wie was de winnaar? Daar ging de propagandaoorlog over. Van de vierduizend doden waren er slecht duizend aan Franse kant, dus je zou zeggen... Maar er was ook de omstandigheid dat het leger van de liga, onder de bezielende leiding van condottiere Francesco Gonzaga van Mantua, zwaar aan de winnende hand was, totdat het zooitje ongeregeld dat hem ter beschikking stond de rijke oorlogsbuit bij de Fransen ontdekte en aan het plunderen sloeg. Als je huursoldaat bent zijn de prioriteiten altijd duidelijk.

Laten we zeggen: het duel eindigde in een gelijk spel. Het eind van het liedje was dat Karel VIII van Frankrijk zich terug trok uit Italië, zonder iets gewonnen te hebben. Door de oorlog had de Franse koning grote schulden, waardoor hij tot zijn dood in 1498 niets meer bereikte. En, zou Johan Cruijff gezegd kunnen hebben, niet winnen is eigenlijk een vorm van verliezen. 

Andrea Mantegna (ca. 1495) Madonna van de overwinning

Tot dat briljante inzicht kwam ook Francesco Gonzaga. Die gaf de begenadigde schilder Andrea Mantegna opdracht een groot schilderij te maken, getiteld Madonna van de Overwinning, waarop de Maagd de knielende Francesco in privé audiëntie ontvangt. Aanval is de beste verdediging. Om het forse werk te huisvesten werd de Joodse Mantuese burger Daniele da Norsa dringend geadviseerd ("ophangen kan ook") zijn joodse huis af te breken en te vervangen door een mooi christelijk kerkje. Zo meldt althans collega blogger Chaim Revier. Het schilderij hangt nu in het Louvre, want Fransen kunnen slecht tegen hun verlies en kwamen driehonderd jaar later (Napoleon!) toevallig nog eens langs Mantua.

Maar laten we ons niet verleiden tot al te boude uitspraken over nationale volksaard. Tegenwoordig zijn we allemaal Europeanen. Laten we dat maar voor ogen houden als we weer in de buurt van Fornovo zijn. Op dinsdagochtend is er markt. Een aanrader. Plunderen niet nodig.

Japie

Zoals De la Fontaine in zijn morele fabels al memoreerde hoef je van een krekel niet al te veel activiteit te verwachten. Ze weten met elkaar wel een wonderbaarlijke hoeveelheid herrie te produceren, maar daar houdt het wel zo'n beetje mee op. Voor de rest voltrekt zich het rijke leven van krekels in het verborgene.

 

Op onverwachte momenten komen we wel eens een Japie tegen. Omdat we in Italië verblijven, bekijken we de wereld een beetje in Pinokkio-termen. Japie wil meestal wat wij niet willen. Ons huis betreden, bijvoorbeeld, op een moment dat het bedtijd dreigt te worden. En daar dan plaats te nemen op een muur in de slaapkamer, het hoofdeind van het bed binnen springbereik.

 

Dit keer heeft een Japie rond mezzogiorno in het volle zonlicht plaatsgenomen op een stukje betonijzer dat in de tuin gebruikt wordt om plantjes te ondersteunen. En daar begint hij uitgebreid niets te doen. Hij zit stil. En dat weet hij bewonderenswaardig lang vol te houden. Zonder enig probleem laat hij zich uitgebreid bekijken. We halen het fototoestel erbij. Ook dat vindt hij best.

 

Als we een uur later terugkomen is hij nog steeds op precies dezelfde plaats bezig met dolce far niente. Na drie uur heeft hij zich tien centimeter verplaatst en een verticale positie op het betonijzer ingenomen met het hoofd naar beneden. Alle bloed stroomt zo naar de hersenen om de kwaliteit van het denkproces te verhogen.

 

Tegen de avond blijkt hij te zijn vertrokken. Ongetwijfeld op weg naar soortgenoten voor het dagelijkse (of eigenlijk avondlijke) portie lawaaitoeteren dat op een ondefinieerbaar maar specifiek moment, als zon en maan in de juiste constellatie staan, plotseling zal ophouden. Het enige beeld dat ons nog rest is dat op de foto. We kijken er nog eens goed naar. We vergroten het ook maar eens uit. En dan blijkt Japie in het diepst van onze gedachten opeens het voorkomen te hebben van een prehistorisch monster dat je maar beter niet tegen kunt komen.

 

En dat geldt dan voor het groene exemplaar. Een paar dagen later komen we een bruin exemplaar tegen. En dan blijkt het met de afstotelijkheid altijd nog een graadje erger te kunnen.